با توسعه و پیشرفت علمی و نیز در دسترس قرار گرفتن داده ها و ابزار های «کمی سازی کیفیت پژوهش»، استفاده از شاخص های ارزیابی وضعیت و موفقیت پژوهشی، روز به روز اهمیت بیشتری پیدا می کند. این شاخص ها تلاش می کنند تا دیدی خلاصه و کمی سازی شده از وضیعت پژوهشی یک مجموعه پژوهشی و یا یک پژوهشگر را ارائه نمایند. به گونه ای که اندیس هایی هماند اندیس h یا (h-index) و اندیس g یا (g-index) با تقریب خوبی می توانند موفقیت پژوهشی یک پژوهشگر و یا یک مجموعه پژوهشی را نشان دهند.

در این فرادرس می خواهیم نگاهی به پر استفاده ترین شاخص های ارزیابی وضعیت پژوهشی و نحوه محاسبه آنها داشته باشیم و نقاط قوت و ضعف هر اندیس را بررسی کنیم.

مقدمه

شاخص ها گزارش کمی از کیفیت یک پدیده را ارایه می کنند. به عنوان مثال برداشت تک تک افراد از شرایط اقتصادی، یک برداشت کیفی می باشد. اما در مقابل شاخص هایی همانند نرخ تورم و شاخص فلاکت گزارشی کمی از این وضعیت کیفی را نشان می دهند.

وضعیت پژوهشی نیز به ذات خود یک پدیده کیفی می باشد. اما این کیفی بود مانع جدی در مقابل تلاش برای اندازه گیری و کمی سازی وضعیت پژوهشی نبوده است. به عنوان مثال تعداد مقالات منتشر شده توسط یک پژوهشگر، میزان فعال بودن او از جهت «نوشتن مقاله علمی» را نشان می دهد. در مقابل، میانگین ارجاعات به مقالات این فرد، به عنوان شاخصی دیگر، نشان می دهد که آثار علمی تولید شده توسط این پژوهشگر به چه میزان مورد استناد و ارجاع پژوهشگران دیگر بوده است.

شاخص های پژوهشی از دو جهت مفید و مورد استفاده می باشند.

• نظارت و ارزیابی وضعیت پژوهشی

در این حالت از شاخص ها به صورت منظم و متناوب برای نظارت بر وضعیت پژوهشی یک فرد یا مجموعه پژوهشی استفاده می شود.

• هدف گذاری پژوهشی

در این حالت شاخص ها برای هدایت از وضعیت امروز به یک وضعیت مطلوب در آینده استفاده می شوند.

 

ساختار این فرادرس

در این فرادرس، ابتدا مروری بر عمده ترین شاخص های ارزیابی و هدف گذاری پژوهشی خواهیم داشت. شاخص هایی همانند اندیس اچ، اندیس جی، اندیس ای، اندیس سی، اندیس اچ بی و … به صورت کامل تشریح شده و نقاط ضعف و قوت هر شاخص بیان می شود. در ادامه بحث به صورت عددی مثالهایی از روش محاسبه هر شاخص به صورت مرحله به مرحله مطرح می شود. در بخش سوم و نهایی این بحث نیز به نحوه استفاده از Google Scholar، Web of Science و Scopus برای محاسبه شاخص های مهم پژوهشگران خواهیم پرداخت.

بخش نتیجه گیری این آموزش به تفاوت دو موضوع شاخص گرایی و شاخص زدگی می پردازد و بر این نکته تاکید می کند که باید تمایز ظریف میان این دو موضوع متفاوت اما نزدیک به هم را حفظ کرد. در انتهای بحث نیز نکاتی در مورد مسیر پیش روی نشر علم و آینده آن مطرح می شود.

مطالب مطرح شده در این فرادرس برای همه دانشگاهیان و پژوهشگران، به ویژه پژوهشگرانی که در ابتدای مسیر پژوهشی خود هستند،‌ مفید خواهد بود.

 

مناسب برای

• اساتید و دانشجویان مقاطع تحصیلات تکمیلی
• پژوهشگران مراکز پژوهشی
• دست اندرکاران تصمیم گیری و سیاست گذاری پژوهشی در دانشگاه ها، مراکز آموزش عالی و وزارت علوم

 

 

سرفصل های آموزش

• مقدمه و هدف
• چرا نیاز به تعریف شاخص ارزیابی وضعیت پژوهشی داریم؟
• ضریب تاثیر (Impact Factor)
• نقدهایی بر ضریب تاثیر
  • اعتبار به عنوان ابزار اندازه گیری
  • تاثیر فاکتور های مختص حوزه پژوهشی
  • درصد تعداد ارجاعات در سال های اول و دوم
  • توزیع غیر یکنواخت ارجاعات در مقالات یک مجله
• سیاست های سردبیری موثر بر ضریب تاثیر
  • انتشار درصد بیشتری از مقالات مروری (Review Articles)
  • کاهش مخرج کسر در ضابطه ضریب تاثیر
  • عدم پذیرش مقالات با احتمال ارجاع پایین
  • تغییر در ساختار مقالات برای تبدیل آنها به موارد غیرقابل ارجاع
  • انتشار بیشتر مقالات در شروع سال
  • اجبار مولفین به ارجاع به مقالات یک مجله
• شاخص های پایه
• تعداد کل مقالات (Total Number of Papers)
• تعداد کل ارجاعات (Total Number of Citations)
• تعداد متوسط ارجاعات (Average Number of Citations per Paper)
• شاخص h یا h-index
• نقدهایی بر اندیس اچ
  • عدم لحاظ تنوع حوزه های پژوهشی
  • عدم لحاظ ترتیب مولفین
  • دخالت خودارجاعی
  • ارتباط با تعداد کل ارجاعات
• شاخص g یا g-index
• شاخص i10 یا i10-index
• Contemporary h-index
• نرخ ارجاع وزن دهی شده بر حسب سن مقاله (AR-index)
• اندیس اچ فردی (Individual h-index)
• شاخص hI,norm
• شاخص اچ ام (hm-index)
• شاخص سی (c-index)
• اندیس ای (e-index)
• شاخص اچ بی (hb-index)
• حل مثالهای عددی
  • در این بخش برخی از شاخص های عمده در قالب مثال عددی در محیط Excel حل می شوند و تاثیر پارامترها بر روی شاخص ها مورد ارزیابی قرار می گیرد
• بررسی ابزارهای محاسبه شاخص های پژوهشی
• گوگل اسکولار – Google Scholar
• Scopus
• Web of Science
• جمع بندی
• شاخص گرایی و شاخص زدگی
• نگاهی به مسیر پیش روی نشر دانش
• توصیه هایی به پژوهشگران

 

 

برای مشاهده جزئیات و تهیه آموزش فرادرس شاخص های هدف گذاری و ارزیابی وضعیت پژوهشی در متلب به این لینک (+) مراجعه نمایید.